Της Γεωργίας Μιχαήλ
Συμπάθεια για τον θύμα, αντιπάθεια για τον θύτη. Κάπως έτσι είναι τα συνηθισμένα συναισθήματα. Δύο κατηγορίες ανθρώπων με παρόμοιο προφίλ. Τα τελευταία χρόνια αυτό που τρομάζει όμως ακόμη περισσότερο, κυρίως στην περίπτωση του σχολικού εκφοβισμού, είναι η απουσία του σωτήρα. Μία τρίτη κατηγορία που περιορίζεται πια στον θεατή.
Η Κύπρος χαρακτηρίζεται από τα πιο υψηλά ποσοστά σχολικής βίας, όπως διαπιστώνουν έρευνες που έχουν διεξαχθεί σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Σε εγχώρια έρευνα διαφάνηκε, μάλιστα, ότι ένας στους τέσσερις μαθητές ή μαθήτριες δηλώνουν ότι είναι θύμα εκφοβισμού τόσο στο σχολείο όσο και μέσω διαδικτύου ενώ φαίνεται ότι η σχολική βία έχει αυξηθεί την τελευταία τριετία.
Άλλο καυγάς και άλλο εκφοβισμός
Ιδιαίτερη αίσθηση προκαλεί το γεγονός ότι η βία πλέον δεν αποκρύπτεται αλλά προβάλλεται στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης με βίντεο που καταγράφουν τα περιστατικά. Ωστόσο αυτό που διευκρινίζεται από την εκπαιδευτικό και εισηγήτρια σε θέματα εκφοβισμού Δωρίτα Μαρκαντώνη, η οποία μίλησε στη Cyprus Times, είναι πως σε αρκετές από αυτές τις περιπτώσεις βλέπουμε καυγάδες μεταξύ παιδιών και όχι περιστατικά εκφοβισμού.
Θέλοντας να εξηγήσει τη διαφορά αναφέρει ότι «το bullying είναι μια κατ’ επανάληψη και για μεγάλα χρονικά διαστήματα εκούσια αρνητική συμπεριφορά ενός παιδιού προς ένα άλλο. Αυτή η εσκεμμένη συμπεριφορά χαρακτηρίζεται από ανισορροπία δυνάμεων. Εάν όμως τα παιδιά έχουν ένα συγκρουσιακό επεισόδιο γιατί δεν τα βρήκαν, ακόμη κι αν αυτό κρατήσει δύο, τρεις εβδομάδες και είναι έντονος, δεν παύει να είναι καυγάς. Πολλά επεισόδια που βλέπουν το φως της δημοσιότητας είναι καυγάδες και όχι σχολικός εκφοβισμός, που αρκετές φορές είναι τόσο αθόρυβος, δε διακρίνεται εύκολα και δε μπορείς να τον εντοπίσεις».
Κάποια συγκρουσιακά επεισόδια, συμπλήρωσε, που γίνονται είτε στα διαλείμματα είτε μετά το τέλος του σχολείου σαφέστατα και πρέπει να τύχουν διαφορετικής αντιμετώπισης. «Ο εκφοβισμός προκειμένου να αντιμετωπιστεί απαιτεί την επιμόρφωση και την ανάληψη ρόλου από όλους του εμπλεκομένους. Γιατί σαν κοινωνικό φαινόμενο ο εκφοβισμός δεν αφήνει κανένα μα κανένα ανεπηρέαστο. Ακόμη και τους θεατές».
Το πιο σοκαριστικό και θλιβερό στοιχείο
Τόσο από τη θέση του εκπαιδευτικού όσο και με την ενεργότερη εμπλοκή με το θέμα του εκφοβισμού η κυρία Μαρκαντώνη αναφέρει ότι φθάνουν κοντά της αρκετά άλλα επεισόδια που δε βλέπουν το φως της δημοσιότητας.
«Πάντοτε υπάρχει μία φωτογραφία ή ένα βίντεο να απεικονίζει τη δυσμενή κατάσταση την οποία βρισκόταν ένα παιδί και έχει τόσους θεατές και ούτε ένας από αυτούς δε σπεύδει προς βοήθεια του θύματος. Δεν εννοώ να κινδυνεύσουν άλλα παιδιά μπαίνοντας στη διαμάχη αλλά υπάρχουν συγκεκριμένοι τρόποι τους οποίους μπορούμε να εκπαιδεύσουμε τα παιδιά μας ώστε να πάρουν το θύμα μακριά με ασφάλεια».
Στο χέρι των θεατών η ενδυνάμωση του θύτη
Ταυτόχρονα, σημείωσε, πρέπει να καλλιεργήσουμε την κουλτούρα στα παιδιά ότι είναι πάντοτε στο χέρι των θεατών η ενδυνάμωση ή αποδυνάμωση του θύτη με τη στάση τους.
«Ο θύτης παίρνει την αξία από την επιβράβευση που λαμβάνει. Έχει ανάγκη την προβολή. Γι’ αυτό άλλωστε ασκεί τον εκφοβισμό. Επιλέγουν προσεκτικά και συνειδητά το θύμα τους. Θέλουν να είναι παιδιά που δε μπορούν να υπερασπιστούν τον εαυτό τους. Δε θέλει ο θύτης να ρισκάρει τη φήμη ή την εικόνα του μπροστά στους άλλους».
Θύμα σαν… θύτης και εκεί «κρύβεται» κομμάτι απ’ τη λύση
Όσο οξύμωρο κι αν ακούγεται τόσο ο θύτης όσο και το θύμα έχουν ένα πανομοιότυπο προφίλ ανθρώπου. «Οι θύτες είναι άτομα που έχουν ανασφάλειες, παιδιά με χαμηλή αυτοεκτίμηση. Είναι ένα από τα βασικά και κοινά τους χαρακτηριστικά με τα θύματα. Δηλαδή τόσο ο θύτης όσο και το θύμα έχουν χαμηλή αυτοπεποίθηση. Ο θύτες την εκφράζουν με επιθετικότητα και τα θύματα με παθητικότητα».
Αυτό ο κοινός παρονομαστής είναι ένας και από τους ιδανικούς τρόπους αντιμετώπισης του εκφοβισμού, όπως ανέφερε η κυρία Μαρκαντώνη. «Η ενίσχυση της αυτοπεποίθησης τόσο των θυτών όσο και των θυμάτων αποτελεί κλειδί στην αντιμετώπιση του φαινομένου. Όταν ενισχύσουμε την αυτοπεποίθηση του θύτη δε θα έχει την ανάγκη να πάρει την αποδοχή θυματοποιώντας ένα άλλο παιδί. Εάν από την άλλη ενισχύσουμε την αυτοεκτίμηση του θύματος δε θα εκπέμπει την αύρα την οποία θα μπορούσε κάποιος να εκμεταλλευτεί για να τον θυματοποιήσει. Επίσης είναι καλό σε κάθε περίπτωση να υπάρχει ψυχολογική στήριξη. Ακόμη και των οικογενειών τους».
Η κυρία Μαρκαντώνη πρόσθεσε ότι στην πλειοψηφία τους οι θύτες ή τα θύματα προκύπτουν από μοντέλα δυσλειτουργικών οικογενειών. «Δεν υπάρχει συγκεκριμένο προφίλ οικογένειας το οποίο δημιουργεί είτε θύτες είτε θύματα. Από το ίδιο προφίλ δυσλειτουργικής οικογένειας μπορεί να προκύψουν και οι δύο. Επίσης παιδιά, πολλές τα οποία θυματοποιούνται στο σπίτι εκφράζουν την αγανάκτηση τους στο σχολείο ή και το αντίθετο.
«Χρειάζεται νομικό πλαίσιο»
Οι συνέπειες και όχι η τιμωρία θα μπορούσε, επίσης, όπως σημείωσε η κυρία Μαρκαντώνη να βοηθήσουν στην εξάλειψη του εκφοβισμού και γενικά της βίας στα σχολεία.
«Έρευνες δείχνουν ότι η τιμωρία αναπαράγει αυτό τον κύκλο. Επομένως αυτό που χρειάζεται είναι η επιβολή κάποιων συνεπειών, όχι με την έννοια της εκδικητικότητας απέναντι στους θύτες. Χρειάζεται να υπάρχει ένα νομικό πλαίσιο, το οποίο απουσιάζει και έχει δεμένα τα χέρια του σχολείου και όχι μόνο. Ένα νομικό πλαίσιο που να λειτουργεί αποτρεπτικά προς τους θύτες και προστατευτικά προς τα θύματα. Λέμε στα θύματα μιλήστε αλλά έχουμε δει αρκετές περιπτώσεις που τα θύματα μίλησαν αλλά θυματοποιήθηκαν οικογενειακώς. Και αυτό επειδή δεν υπήρχε η στήριξη από την ίδια την πολιτεία».
Τόνισε δε ότι ο εκφοβισμός είναι φαινόμενο που δεν εντοπίζεται μόνο στις σχολικές αίθουσες αλλά μπορεί να υπάρξει παντού σημειώνοντας πως δεν αφήνει κανέναν ανεπηρέαστο.
«Οι ακόλουθοι αποχωρούν, οι θύτες μένουν μόνοι»
Σήμερα μπορεί οι ισχυροί νταήδες ανήλικοι να φαντάζουν δημοφιλείς στα μάτια των συνομήλικων τους ωστόσο αυτή εικόνα ενδέχεται να αλλάξει στο άμεσο μέλλον.
«Οι θύτες μπορεί να μην έχουν βραχυπρόθεσμες συνέπειες ωστόσο μακροπρόθεσμα τα δεδομένα είναι διαφορετικά. Εκείνο, το οποίο είναι πολύ σημαντικό, είναι ότι στην πορεία οι ακόλουθοι του θύτη αποχωρούν και αυτός/ή μένει μόνος/η. Και στην προσπάθεια του να εντάσσεται σε μη υγιή κοινωνικά σύνολα, τα οποία έχουν παραβατικές συμπεριφορές. Εξάλλου έχει παρατηρηθεί ότι είναι πολύ περισσότερο επιρρεπής σε χρήση ουσιών ή αλκοόλ. Έχουν επιρρέπεια σε κακά πρότυπα. Έχουν τάση φυγής τόσο από το σχολείο όσο και από το σπίτι. Επίσης είναι πολύ πιθανόν να εκφράσουν εκφοβιστική συμπεριφορά και στην οικογένειά τους».
Από την άλλη, όπως ανέφερε, η κυρία Μαρκαντώνη αρκετά από τα θύματα μεγαλώνοντας μπορούν να ξεφύγουν από αυτό τον κυκεώνα και να ορθοποδήσουν. «Έχοντας τη σωστή ψυχολογική στήριξη, είτε από την οικογένειά τους είτε από ειδικό, τα παιδιά θύματα μπορούν να το αφήσουν όλο αυτό στο παρελθόν. Ωστόσο χρειάζεται δουλειά, κυρίως για να καταφέρουν να το μοιράζονται και με τρίτους».
Βιντεοσκόπηση λόγω… εξοικείωσης με βία από ηλεκτρονικά
Ως εκπαιδευτικός η κυρία Μαρκαντώνη αναφέρει ότι ιδιαίτερα στη Μέση Εκπαίδευση το τελευταίο διάστημα, εντοπίζονται περισσότερα και πιο έντονα περιστατικά τόσο βίας όσο και εκφοβισμού.
«Την ίδια στιγμή υπάρχει και καλπάζουσα αύξηση του ηλεκτρονικού εκφοβισμού. Ιδιαίτερα μετά την πανδημία. Τώρα στο κομμάτι του ότι τα παιδιά βιντεοσκοπούν τα περιστατικά και τα αναπαράγουν είναι και συνέπεια ότι παίζουν πλέον πολλά ηλεκτρονικά παιχνίδια που περιέχουν βία. Ως εκ τούτου έχουν εξοικειωθεί με εικόνες και σκηνές βίας. Δεν τους ταράζει τόσο πολύ όσο εμάς που ανήκουμε σε πιο παλιές γενιές και δεν είχαμε τέτοια ερεθίσματα. Σαφέστατα δεν είναι μόνο τα παιδιά που παραμένουν θεατές, υπάρχουν και εκείνα που θα ήθελαν να βοηθήσουν το παιδί θύμα αλλά φοβούνται μήπως βρεθούν στη δική του θέση. Πάντως τα φαινόμενα αυτά είναι καιρός να τύχουν της διαχείρισης που τους αρμόζει ώστε να χτυπηθεί το κακό στη ρίζα».
